Biblioteka narodowa
 | Ten artykuł dotyczy rodzaju biblioteki. Zobacz też: inne znaczenia. |
Biblioteka narodowa – biblioteka, której celem jest gromadzenie i przechowywanie i opracowywanie wszystkich publikacji wydanych na terenie danego kraju i na jego temat opublikowanych poza granicami. Często zawierają one cenne albo znaczące dzieła. Większość bibliotek narodowych posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego.
Klasyfikacja
Podczas XVI sesji w Paryżu Konferencji Generalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty Nauki i Kultury, która odbyła się w dniach 12 października–14 listopada 1970 roku jako pomoc w klasyfikacji opracowano definicję biblioteki narodowej. Zgodnie z nią są to „biblioteki, które, niezależnie od swojej nazwy, są odpowiedzialne za gromadzenie i przechowywanie wszystkich publikacji wydanych w kraju i otrzymujące z tego tytułu egzemplarz obowiązkowy, na podstawie ustawy lub innych porozumień. Mogą one również sprawować niektóre z następujących funkcji: opracowywać bieżącą bibliografię narodową; gromadzić i uaktualniać stale szeroki i reprezentatywny zbiór piśmiennictwa zagranicznego, w tym wydawnictwa o danym kraju; działać jako centralny ogólnokrajowy ośrodek informacji bibliograficznej, sporządzać katalogi centralne; publikować bibliografię retrospektywną". Twórcy definicji zalecają, aby przy klasyfikowaniu nie kierować się nazwą. Jeśli biblioteką nie pełni funkcji podanych w definicji nie powinna być uważana za narodową[1].
Historia
Pierwsze biblioteki narodowe zaczęły powstawać w XVIII wieku. Początkowo termin „biblioteka narodowa” rozumiano raczej jako bibliotekę, która udostępnia zbiory wszystkim obywatelom, a nie jako instytucję, która gromadzi i przechowuje dziedzictwo narodowe. Polscy badacze za pierwszą bibliotekę narodową na świecie uważają Bibliotekę Załuskich, która powstała w 1747 roku. Za drugą uznano działającą od 1753 roku bibliotekę Muzeum Brytyjskiego[2], której zbiory w 1973 roku weszły w skład Biblioteki Brytyjskiej[3]. Nazwa biblioteka narodowa pojawił się po raz pierwszy we Francji. Podczas rewolucji francuskiej w 1792 roku nadano nazwę Bibliothèque nationale de France dawnej bibliotece królewskiej[4] podkreślając w ten sposób fakt, że jest ona własnością narodu[2]. Biblioteki powstające w XIX wieku w Zjednoczonych Włoszech, Szwajcarii czy Niemczech mają charakter nie tylko bibliotek narodowych, ale również państwowych[2].
W Stanach Zjednoczonych nie powstała biblioteka narodowa, a jej funkcję pełni założona w 1800 roku Biblioteka Kongresu. Gdy po I wojnie światowej powstają nowe państwa utworzenie biblioteki narodowej stało się wyrazem suwerenności i odrębności. Zmienia się też rola państwa, które staje się jej założycielem i ją utrzymuje.
Do lat 50. XX wieku uważano, że głównym celem bibliotek narodowych jest gromadzenie „narodowej spuścizny”. W 1964 roku podczas sesji IFLA w Rzymie K. W. Humphreys wyróżnił trzy funkcje bibliotek narodowych: podstawowe (gromadzenie piśmiennictwa, tworzenie i publikowanie bibliografii oraz pełnienie funkcji centralnego ośrodka informacji), pożądane (koordynowanie wypożyczeń międzybibliotecznych, prowadzenie badań bibliologicznych i nadzór nad najcenniejszymi dokumentami) oraz dodatkowe (wymiana wydawnictw, opieka nad siecią biblioteczną i bibliotekarzami)[2].
Biblioteki narodowe Europy współtworzą cyfrową Bibliotekę Europejską, która w 2008 roku stała się podstawą do utworzenia Europeany[5].
Egzemplarz obowiązkowy
Biblioteki narodowe zazwyczaj maja prawo do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego wszystkich druków wydawanych na terenie kraju. Jako pierwszy na świecie ten przywilej nadał Franciszek I w 1537 roku Bibliotece Królewskiej w Paryżu. W kolejnych latach wprowadzały go inne kraje: Anglia w 1610 roku, Szwecja w 1661 roku, Rosja w 1683 roku, a Dania w 1697 roku. W Polsce z inicjatywy KEN przywilej „otrzymywania każdej drukowanej publikacji z ówczesnego terenu Rzeczpospolitej” otrzymała Biblioteka Załuskich w 1780 roku, a pierwsza ustawa o egzemplarzu obowiązkowym została uchwalona 18 marca 1932 roku[6].
Są jednak kraje w których nie ma ustawy o egzemplarzu obowiązkowym. Przykładem może tu być Szwajcaria w której gromadzenie zbiorów opiera się na dobrowolnych umowach pomiędzy wydawcami a Biblioteką Narodową[7].
Lista bibliotek narodowych
| Kraj | Instytucja | Miasto |
|---|---|---|
 Andora | Biblioteka Narodowa Andory (Biblioteca Nacional d’Andorra) | Andora |
 Albania | Biblioteka Narodowa Albanii (Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë) | Tirana |
 Algieria | Biblioteka Narodowa Algierii (Bibliothèque nationale d’Algérie) | Algier |
 Angola | Bibliothèque nationale d'Angola (Biblioteka Narodowa Angoli) | Luanda |
 Argentyna | Biblioteka Narodowa Republiki Argentyna | Buenos Aires |
 Armenia | Biblioteka Narodowa Armenii (ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ) | Erywań |
 Australia | Biblioteka Narodowa Australii (National Library of Australia) | Canberra |
 Austria | Austriacka Biblioteka Narodowa (Österreichische Nationalbibliothek) | Wiedeń |
 Azerbejdżan | Biblioteka Narodowa Azerbejdżanu im. M.F. Akhundzade (Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası) | Baku |
 Belgia | Biblioteka Królewska Belgii, dite l’Albertine | Bruksela |
 Białoruś | Białoruska Biblioteka Narodowa (Национальная библиотека Белоруссии) | Mińsk |
 Brazylia | Brazylijska Biblioteka Narodowa (Bibilioteca Nacional do Brasil) | Rio de Janeiro |
 Chile | Chilijska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de Chile) | Santiago |
 Chiny | Chińska Biblioteka Narodowa (中国国家图书馆) | Pekin |
 Chorwacja | Biblioteka Narodowa Uniwersytetu w Zagrzebiu (Nacionalna i sveucilišna knjižnica u Zagrebu) | Zagrzeb |
 Czechy | Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej (Národní knihovna České republiky) | Praga |
 Dania | Biblioteka Królewska w Kopenhadze (Det Kongelige Bibliotek) | Kopenhaga |
 Egipt | Egipska Biblioteka Narodowa (Dâr Al-Kutub) | Kair |
 Estonia | Narodowa Biblioteka Estonii (Eesti Rahvusraamatukogu) | Tallinn |
 Finlandia | Biblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto) | Helsinki |
 Francja | Biblioteka Narodowa Francji (Bibliothèque nationale de France) | Paryż |
 Grecja | Grecka Biblioteka Narodowa (Εθνική Βιβλιοθήκη) | Ateny |
 Grenlandia | Nunatta Atuagaateqarfia / Det Grønlandske Landsbibliotek – | Nuuk |
 Holandia | Biblioteka Królewska (Holandia) (Koninklijke Bibliotheek) | Haga |
 Hiszpania | Hiszpańska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de España) | Madryt |
 Indie | Indyjska Biblioteka Narodowa (National Library of India) | Nowe Delhi |
 Indonezja | Biblioteka Narodowa Indonezji (Perpustakaan Nasional Republik Indonesia) | Dżakarta |
 Irlandia | Biblioteka Narodowa Irlandii (National Library of Ireland / Leabharlann Náisiúnta na hÉireann) | Dublin |
 Islandia | Narodowo-Uniwersytecka Biblioteka Islandii (Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn) | Reykjavík |
 Izrael | Biblioteka Narodowa Izraela (הספרייה הלאומית) | Jerozolima |
 Jamajka | Bibliothèque nationale de Jamaïque (National Library of Jamaica) | Kingston |
 Japonia | Bibliothèque nationale de la Diète (国立国会図書館 / Kokuritsu Kokkai Toshokan) | Tokio |
 Kanada | Biblioteka i archiwum Kanady (Library and Archives Canada) | Ottawa |
| Biblioteka narodowa Quebecu (Bibliothèque et Archives nationales du Québec) | Quebec | |
 Katalonia | Biblioteka Katalonii (Biblioteca de Catalunya) | Barcelona |
 Kolumbia | Biblioteka Narodowa Kolumbii (Biblioteca Nacional de Colombia) | Bogota |
 Korea Północna | Ludowa Biblioteka Narodowa | Pjongjang |
 Liban | Libańska Biblioteka Narodowa | Bejrut |
 Litwa | Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa | Wilno |
 Luksemburg | Bibliothèque nationale de Luxembourg | Luksemburg |
 Łotwa | Biblioteka Narodowa Łotwy (Latvijas Nacionālā bibliotēka) | Ryga |
 Mali | Biblioteka Narodowa Mali | Bamako |
 Meksyk | Biblioteka Narodowa Meksyku (Biblioteca Nacional de México) | Meksyk |
 Niemcy | Niemiecka Biblioteka Narodowa (Deutsche Nationalbibliothek) | Lipsk |
 Norwegia | Biblioteka Narodowa (Nasjonalbiblioteket) | Oslo |
 Nowa Zelandia | Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii (National Library of New Zealand) | Wellington |
 Pakistan | Biblioteka Narodowa Pakistanu | Islamabad |
 Panama | Biblioteka Narodowa Panamy (Biblioteca Nacional de Panamá) | Panama |
 Peru | Bibliothèque nationale du Pérou (Biblioteca Nacional del Perú) | Lima |
 Polska | Biblioteka Narodowa i Biblioteka Jagiellońska | Warszawa, Kraków |
 Portugalia | Biblioteka Narodowa Portugalii (Biblioteca Nacional) | Lizbona |
 Quebec | Bibliothèque et Archives nationales du Québec | Montreal |
 Południowa Afryka | Biblioteka Narodowa Południowej Afryki (National Library of South Africa) | Pretoria, Kapsztad |
 Rosja | Rosyjska Biblioteka Narodowa (Российская Государственная Библиотека) | Petersburg |
 Serbia | Serbska Biblioteka Narodowa (Народна библиотека Србије – Narodna Biblioteka Srbije) | Belgrad |
 Słowenia | Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka (Narodna in univerzitetna knjižnica) | Lublana |
 Słowacja | Słowacka Biblioteka Narodowa (Slovenská národná knižnica) | Martin |
 Stany Zjednoczone | Biblioteka Kongresu (Library of Congress) | Waszyngton |
 Szkocja | Szkocka Biblioteka Narodowa | Edynburg |
 Szwecja | Biblioteka Królewska w Sztokholmie (Kungliga biblioteket) | Sztokholm |
 Szwajcaria | Szwajcarska Biblioteka Narodowa | Berno |
 Tunezja | Biblioteka Narodowa Tunezji | Tunis |
 Turcja | Turecka Biblioteka Narodowa (Milli Kütüphane) | Ankara |
 Ukraina | Biblioteka Narodowa Ukrainy im. Władimira Wiernadskiego (Національна бібліотека України імені В. І. Вернадського) | Kijów |
| Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka | Lwów | |
 Walia | Narodowa Biblioteka Walijska (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) | Aberystwyth |
 Watykan | Biblioteka Watykańska (Bibliotheca Apostolica Vaticana) | Watykan |
 Węgry | Państwowa Biblioteka Széchényiego (Országos Széchényi Könyvtár) | Budapeszt |
 Włochy | Bibliothèque nationale centrale de Florence (Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze) | Florencja |
 Wyspy Owcze | Landsbókasavnið | Tórshavn |
 Wielka Brytania | Biblioteka Brytyjska (British Library) | Londyn |
Przypisy
- ↑ Zalecenia UNESCO w sprawie międzynarodowej normalizacji statystyki bibliotecznej, „Przegląd Biblioteczny” (2), 1972, s. 199-205 .
- ↑ a b c d ZofiaZ. Gaca-Dąbrowska ZofiaZ., Biblioteki narodowe na świecie. Główne kierunki rozwoju w przekroju historycznym., „Przegląd Biblioteczny” (3/4), 1984, s. 267-277 .
- ↑ History of the British Library, The British Library [dostęp 2021-12-12] .
- ↑ ElżbietąE. Grzybowska ElżbietąE., Biblioteka Narodowa Francji. Przemiany i organizacja., „Przegląd Biblioteczny” (4), 2003, s. 369-381 .
- ↑ Już dostępna w Internecie: „Europeana” – europejska biblioteka cyfrowa, European Commission - European Commission, 20 listopada 2008 [dostęp 2021-12-12] (ang.).
- ↑ MagdalenaM. Gomułka MagdalenaM., Egzemplarz obowiązkowy na przestrzeni wieków, „Biuletyn EBIB” (2), 2013, s. 1-10 .
- ↑ MariaM. Dembowska MariaM., Bibliotekarstwo Szwajcarskie, „Przegląd Biblioteczny” (3-4), 1961, s. 264-281 .
Linki zewnętrzne
 | Zobacz multimedia związane z tematem: Biblioteka narodowa |
- Liste et coordonnées des bibliothèques nationales d’Europe
- Conference of Directors of National Libraries (CDNL)
- Conference of European National Librarians(CENL)
- Britannica: topic/national-library
- Store norske leksikon: nasjonalbibliotek
- Catalana: 0152576
